Πώς επηρεάζουν οι οθόνες τα παιδιά

Το Reset Your Child’s Brain, της Αμερικανίδας Ψυχιάτρου, Συγγραφέως και Ειδικού στις Οθόνες, Victoria L. Dunckley, MD., παρουσιάζει τους κινδύνους της παραμονής των παιδιών μας στην οθόνη, περιγράφει τα συμπτώματα που μπορεί ένα παιδί να παρουσιάσει ως αποτέλεσμα της μεγάλης ή της συχνής διάδρασής του με οθόνες, και συστήνει μία περίοδο αποχής 4 εβδομάδων για να δει ο γονιός αν τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν. Εκτός από επιστημονικές επεξηγήσεις για κάθε μία μεμονωμένη επίπτωση που έχουν οι οθόνες στα παιδιά μας, έχει και πραγματικά παραδείγματα παιδιών που έκαναν την αποχή και η πορεία τους άλλαξε μέσα στις λίγες πρώτες μέρες της αποχής. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες, ακολουθούν την πορεία των παιδιών όχι μόνο το αμέσως επόμενο διάστημα αφότου έκαναν τη διακοπή, αλλά και σε βάθος χρόνου, στην ενηλικίωσή τους.

Σύμφωνα με το βιβλίο, ο χρόνος στην οθόνη:

• Επηρεάζει και καθυστερεί την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών
• Επηρεάζει την ικανότητα των παιδιών να συγκεντρώνονται
• Προάγει τον εθισμό, όχι μόνο στην τεχνολογία αλλά γενικά
• Απομονώνει κοινωνικά τα παιδιά, τα οποία δεν νιώθουν το ίδιο άνετα με άτομα της ηλικίας τους
• Μπλοκάρει την ικανότητα των παιδιών να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους
• Αυξάνει την επιθετικότητα
• Υπονομεύει την ικανότητα των παιδιών στο να έχουν ενσυναίσθηση και να καταλαβαίνουν τους άλλους
• Περιορίζει τη φαντασία των παιδιών
• Μειώνει την φυσική περιέργεια των παιδιών για τον κόσμο
• Δυσκολεύει τα παιδιά στο να βρίσκουν παιχνίδια και ασχολίες μόνα τους
• Η επίδρασή στον οργανισμό έχει πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από ότι ή ίδια η διάρκεια παραμονής στην οθόνη
• Απορρυθμίζει τον ύπνο των παιδιών
• Επηρεάζει την επίδοση των παιδιών στο σχολείο
• Ενέχει κινδύνους για την υγεία των παιδιών που απορρέουν από την ακτινοβολία που αυτά δέχονται όταν βρίσκονται μπροστά σε μία οθόνη
• Κ.ά.

Όλα τα παραπάνω, πολλαπλασιάζονται για παιδιά που είναι πιο ευαίσθητα (με διαταραχές όπως η ΔΕΠΥ, ο αυτισμός, συναισθηματικές διαταραχές, κτλ).

Και όλα τα παραπάνω, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο που τα παιδιά παρακολουθούν αυτό καθεαυτό. Ο μόνος σημαντικός διαχωρισμός που γίνεται, είναι ανάμεσα στην παθητική μορφή παρακολούθησης όπως είναι η τηλεόραση, και στην ενεργητική, όπως είναι τα video games, στα οποία το παιδί επιδρά με την οθόνη, και η οποία είναι χειρότερη.

Δυστυχώς, οι έρευνες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των πολύ μικρών παιδιών υπερβαίνει κατά πολύ το ασφαλές όριο παραμονής στην οθόνη καθημερινά, και τα μεγαλύτερα παιδιά, μπορεί να είναι και 10 και 12 ώρες την ημέρα στην οθόνη. 

Το λεγόμενο σύνδρομο ηλεκτρονικής οθόνης (ESS, Electronic Screen Syndrome), με άλλα λόγια το σύνολο των επιπτώσεων που αναφέρονται παραπάνω, μιμείται σε μεγάλο βαθμό μία ευρεία γκάμα νευρολογικών, ψυχιατρικών και συμπεριφορικών διαταραχών, όπως ο αυτισμός, η ΔΕΠΥ, η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη κ.ά. Πολλά παιδιά που διαγιγνώσκονται με αυτές τις διαταραχές, χωρίς να τις έχουν πραγματικά, μπαίνουν σε φαρμακευτική αγωγή και άλλες ιδιαίτερα κοστοβόρες επεμβατικές διαδικασίες με σκοπό τον έλεγχο των συμπτωμάτων τους.

Επειδή όμως η σχέση τους με την οθόνη παραμένει η ίδια, η βελτίωση που παρατηρείται είναι μικρή αν όχι ανύπαρκτη.

Θα πάρει κάποιο καιρό ώστε η επιστημονική κοινότητα να καταφέρει να αποδώσει τη ραγδαία αύξηση των (λανθασμένων) αυτών διαγνώσεων στη χρήση οθονών, καθώς προέχει η ευημερία της βιομηχανίας και της οικονομίας, όπως γίνεται συνήθως.

Για την Dunkley, η σύνδεση δε θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη.

Αναρωτηθείτε λοιπόν:

• Το παιδί σας μοιάζει εκνευρισμένο συχνά;
• Επαναστατεί για πράγματα και καταστάσεις μικρής σημασίας;
• Εκρήγνυται χωρίς όριο;
• Έχει γίνει περισσότερο αντιδραστικό, ανυπάκουο ή ανοργάνωτο;
• Είναι ευερέθιστο όταν του λέτε ότι ήρθε η ώρα να κλείσει την οθόνη;
• Έχετε παρατηρήσει τις κόρες των ματιών του να διογκώνονται μετά τη χρήση της οθόνης;
• Δυσκολεύεται να κάνει οπτική επαφή μαζί σας μετά την παραμονή του στην οθόνη ή γενικώς;
• Θα λέγατε ότι το παιδί σας ελκύεται έντονα από τις οθόνες;
• Νιώθετε ποτέ ότι το παιδί σας δεν είναι όσο ευτυχισμένο θα έπρεπε να είναι ή όσο ευτυχισμένο θα μπορούσε να είναι;
• Ότι το παιδί σας δεν απολαμβάνει κάποιες δραστηριότητες όσο τις απολάμβανε παλαιότερα;
• Δυσκολεύεται στο να κάνει νέους φίλους ή να κρατάει τους υπάρχοντες εξαιτίας της ανώριμης συμπεριφοράς του;
• Ανησυχείτε ότι τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας έχουν μειωθεί τελευταία;
• Ή ότι τα ενδιαφέροντά του κυμαίνονται κυρίως γύρω από τις οθόνες;
• Νιώθετε ότι η δίψα του για μάθηση και η περιέργειά του για τον κόσμο έχει εκλείψει;
• Πέφτουν οι βαθμοί του στο σχολείο; Ή δεν αποδίδει σύμφωνα με τις δυνατότητές του και δεν έχετε εντοπίσει τον λόγο;
• Σάς έχουν συστήσει ειδικοί να ελέγξετε αν το παιδί σας έχει ΔΕΠΥ, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη ή διαταραχές άγχους χωρίς να υπάρχει οικογενειακό ιστορικό;
• Έχετε λάβει αντικρουόμενες διαγνώσεις από διαφορετικούς ειδικούς;
• Έχει το παιδί σας μία προϋπάρχουσα κατάσταση όπως αυτισμό ή ΔΕΠΥ των οποίων οι εκδηλώσεις μοιάζει να χειροτερεύουν;
• Μοιάζει το παιδί σας να είναι φορτισμένο ή κουρασμένο και να μη μπορεί να κοιμηθεί; Ή κοιμάται, αλλά δε νιώθει ξεκούραστο;
• Βλέπετε το παιδί σας να κλίνει προς την τεμπελιά και να έχει μειωμένη προσοχή στη λεπτομέρεια;
• Θα περιγράφατε το παιδί σας αγχωμένο χωρίς να μπορείτε να υποδείξετε ξεκάθαρους λόγους για αυτό;

Το βιβλίο συστήνει την αποχή 4 εβδομάδων από την οθόνη, αν παρατηρήσετε κάποια από τα προαναφερόμενα συμπτώματα, ώστε να αξιολογήσετε αν με την αποχή αυτά υποχωρούν. Αν υποχωρούν, μπορείτε να συνεχίσετε την αποχή για όσο χρόνο θεωρείτε ότι χρειάζεται, ή επ’αόριστον, ή να εισάγετε ξανά δειλά δειλά την οθόνη στη ζωή του παιδιού, παρατηρώντας αν τα συμπτώματα θα εμφανιστούν ξανά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, επανεμφανίζονται, αν το παιδί επιστρέψει στα προηγούμενα όρια, άρα πρέπει να κάνετε τις απαραίτητες επεμβάσεις στη διαχείριση του χρόνου στην οθόνη ώστε αυτό να μη γίνει.

Αισίως, αναφέρει ότι παρόλο που τα παιδιά αντιδρούν έντονα στην αρχή, είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα σταματούν να ζητούν τις οθόνες, καθώς η ζωή τους βελτιώνεται σε πολλά επίπεδα.

Το βασικό επιχείρημα είναι ότι τα παιδιά πρέπει να ζουν στην εποχή τους, και να ζουν όπως όλα τα άλλα παιδιά, καθώς κινδυνεύουν να αποστασιοποιηθούν από τους συνομιλήκους τους αν δεν κάνουν την ίδια χρήση με αυτούς. Το αντίθετο ισχύει όμως. Τα παιδιά που δεν απομονώνονται στην οθόνη είναι πιο ικανά να συσχετιστούν με τους γύρω τους. Κάνουν πιο εύκολα φιλίες και τις διατηρούν, και αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο και στη ζωή τους γενικότερα.

Για την ικανότητα των οθονών να εξασφαλίζουν ελεύθερο χρόνο για τους γονείς, που είναι και ο κύριος λόγος υπέρβασης των ορίων στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις ώστε να εξασφαλίζουμε τον χρόνο αυτό χωρίς να δίνουμε στα παιδιά μας οθόνες. Σίγουρα δεν είναι το ίδιο εύκολο, αλλά είναι εφικτό, και αξίζει τον κόπο  να το προσπαθήσουμε. Στην πραγματικότητα, η θετική διαπαιδαγώγηση βοηθάει τα παιδιά μας καί να είναι αυτόνομα, καί να σέβονται τους κανόνες στο σπίτι και έξω από αυτό, καί να συνεργάζονται με τις ανάγκες της κατάστασης τη στιγμή που πρέπει, χωρίς να δημιουργούν προβλήματα. Επίσης, όσο τα παιδιά μας είναι ελεύθερα να εξερευνήσουν τον κόσμο χωρίς εμπόδια, τόσο πιο ικανά είναι να βασιστούν στον εαυτό τους και να περνούν χρόνο ευχάριστα ανεξάρτητα από εμάς, και χωρίς να χρειάζονται οθόνη.

Σε μία αποχή από τις οθόνες όπως περιγράφεται παραπάνω, μπορεί να χρειαστεί να είμαστε κοντά τους μόνο τις πρώτες λίγες μέρες, προκειμένου να τα βοηθήσουμε να εγκλιματιστούν στη νέα κατάσταση, δε θα χρειαστεί όμως η ανάμιξή μας στον ίδιο βαθμό στη συνέχεια.

Το ζήτημα της ασφαλούς χρήσης οθονών είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Το σύνδρομο ηλεκτρονικής οθόνης, έχει τη δύναμη να υπονομεύσει τις προσπάθειές μας να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ακόμα και αν τα κάνουμε όλα σωστά.

Γι’αυτό και το Parenting δεσμεύεται να παρακολουθεί τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από το θέμα των οθονών, ώστε να μπορεί να σάς συστήνει τρόπους που μπορείτε να το χειριστείτε, ανάλογα πάντα με την ηλικία των παιδιών σας και τις ανάγκες της δικής σας οικογένειας, και να σάς δώσει τα εργαλεία που θα χρειαστείτε σε κάθε βήμα για να το πετύχετε.