Αλήθεια, γιατί αφήνουμε τα παιδιά μας μπροστά στην οθόνη;

Ανάγνωση σε 6′

Αλήθεια, γιατί αφήνουμε τα παιδιά μας μπροστά στην οθόνη; Ίσως επειδή θεωρούμε ότι πρέπει να ζουν στην εποχή τους. Ίσως επειδή πιστεύουμε ότι είναι μία όμορφη πηγή ψυχαγωγίας για αυτά. Ή ίσως επειδή χρειαζόμαστε λίγο χρόνο για τον εαυτό μας και δε βρίσκουμε άλλο τρόπο να τον εξασφαλίσουμε.

Όποιος και να είναι ο λόγος, μάλλον θεωρούμε ταυτόχρονα ότι είναι ασφαλές τα παιδιά μας να περνούν χρόνο στην οθόνη, αλλιώς δε θα το κάναμε, σωστά; Όπως δε θα τα αφήνουμε να περάσουν μόνα τους το δρόμο κάτω των 9 ετών.

Είναι όμως ασφαλές; Και πώς έχουμε φτάσει σε αυτό το συμπέρασμα;

Οι επίσημες οδηγίες

Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, συστήνει 1-2 ώρες παραμονής στην οθόνη καθημερινά, χωρίς να διαχωρίζει μεταξύ της παθητικής ακρόασης, όπως είναι η τηλεόραση, και της ενεργητικής, όπως τα βιντεοπαιχνίδια.

Αυτή την οδηγία αποφάσισα κι εγώ να ακολουθήσω θεωρώντας ότι είναι μία ασφαλής επιλογή για τα παιδιά μου. Από την αρχή όμως, είχα μία μικρή αμφιβολία ότι αυτό είναι όντως ασφαλές. Πείτε το ένστικτο. Και είπα στον εαυτό μου ότι κάποια στιγμή, θα το ψάξω. Πέρασαν μέρες, εβδομάδες, μήνες, και αυτή η στιγμή δεν ερχόταν. Ώσπου κάποια μέρα, έπεσε στην αντίληψή μου ένα βιβλίο αφιερωμένο στον προβληματισμό μου. Το Reset your child’s brain, της ψυχιάτρου, συγγραφέως και ειδικού στις οθόνες, Victoria L. Dunckley, MD.

Το διάβασα μέσα σε 3 μέρες. Το άκουσα δηλαδή, γιατί έτσι ‘διαβάζω’ πλέον τα περισσότερα βιβλία, σε μορφή audio. Είχα υπολογίσει ότι θα χρειαστώ τουλάχιστον μία εβδομάδα να το τελειώσω, αλλά από τα πρώτα κιόλας κεφάλαια, κατάλαβα πόσο σοβαρό είναι το θέμα που πραγματεύεται, και συνέχισα να ακούω μανιωδώς, όποιο κενό λεπτό μέσα στη μέρα τύχαινε να βρω.

Ξαφνικά, τα ξεσπάσματα του γιου μου σε θέματα γύρω από την οθόνη, τις φορές που τύχαινε να διαφωνούμε στον συμφωνημένο χρόνο, άρχισαν να εξηγούνται. Οι φορές που τον έβλεπα στον καναπέ να μην κάνει απολύτως τίποτα για ώρα και ώρα και ώρα, απέκτησε μια λογική εξήγηση. Το ίδιο και η δυσκολία του στο να κάνει οτιδήποτε άλλο εκτός από το να είναι στην οθόνη, με χαρά.

Αγχώθηκα.

Το βιβλίο της Dunckley παρουσιάζει τους κινδύνους της παραμονής των παιδιών μας στην οθόνη, περιγράφει αναλυτικότατα τα συμπτώματα που μπορεί ένα παιδί να παρσουσιάσει ως αποτέλεσμα της μεγάλης ή της συχνής διάδρασής του με οθόνες, και συστήνει μία περίοδο αποχής 3 εβδομάδων για να δει ο γονιός αν τα ‘συμπτώματα’ αυτά υποχωρούν. Εκτός του ότι είναι γεμάτο με επιστημονικές επεξηγήσεις για κάθε μία μεμονωμένη επίπτωση που έχουν οι οθόνες στα παιδιά μας, κάτι που το κάνει πολύ πειστικό, έχει και αμέτρητα πραγματικά παραδείγματα παιδιών που έκαναν την αποχή και η πορεία τους άλλαξε μέσα στις λίγες πρώτες μέρες της αποχής. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες, ακολουθούν την πορεία των παιδιών  όχι μόνο το αμέσως επόμενο διάστημα, αλλά και σε βάθος χρόνου, αφότου ενηλικώθηκαν πια.

Τί μπορεί λοιπόν να προκαλέσει η παραμονή των παιδιών στην οθόνη; Και πόσο επικίνδυνο είναι;

Οι επιπτώσεις των οθονών

Ενδεικτικά, ο χρόνος στην οθόνη:

• Επηρεάζει και καθυστερεί την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών
• Επηρεάζει την ικανότητα των παιδιών να συγκεντρώνονται
• Προάγει τον εθισμό, όχι μόνο στην τεχνολογία αλλά γενικά
• Απομονώνει κοινωνικά τα παιδιά, τα οποία δεν νιώθουν το ίδιο άνετα με άτομα της ηλικίας τους
• Μπλοκάρει την ικανότητα των παιδιών να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους
• Αυξάνει την επιθετικότητα
• Υπονομεύει την ικανότητα των παιδιών στο να έχουν ενσυναίσθηση και να καταλαβαίνουν τους άλλους
• Περιορίζει τη φαντασία των παιδιών
• Μειώνει την φυσική περιέργεια των παιδιών για τον κόσμο
• Δυσκολεύει τα παιδιά στο να βρίσκουν παιχνίδια και ασχολίες μόνα τους
• Η επίδρασή στον οργανισμό έχει πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από ότι ή ίδια η διάρκεια παραμονής στην οθόνη
• Απορρυθμίζει τον ύπνο των παιδιών
• Επηρεάζει την επίδοση των παιδιών στο σχολείο
• Ενέχει κινδύνους για την υγεία των παιδιών που απορρέουν από την ακτινοβολία που αυτά δέχονται όταν βρίσκονται μπροστά σε μία οθόνη
• Κ.ά……

Όλα τα παραπάνω, πολλαπλασιάζονται για παιδιά που είναι πιο ευαίσθητα (με καταστάσεις όπως η ΔΕΠΥ, ο αυτισμός, συναισθηματικές διαταραχές,  κτλ).

Και όλα τα παραπάνω ανεξάρτητα από το περιεχόμενο που τα παιδιά παρακολουθούν αυτό καθεαυτό. Ο μόνος σημαντικός διαχωρισμός που γίνεται είναι ανάμεσα στην παθητική μορφή παρακολούθησης όπως είναι η τηλεόραση, και στην ενεργητική, όπως είναι τα video games, στα οποία το παιδί επιδρά με την οθόνη και η οποία είναι χειρότερη.

Δυστυχώς, οι έρευνες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των πολύ μικρών παιδιών υπερβαίνει κατά πολύ το όριο που αναφέρω παραπάνω της μίας/το πολύ δύο ωρών παραμονής στην οθόνη καθημερινά, και τα μεγαλύτερα παιδιά, μπορεί να είναι και 10 και 12 ώρες την ημέρα στην οθόνη. Μπορεί και παραπάνω.

Το λεγόμενο σύνδρομο ηλεκτρονικής οθόνης (ESS, electronic screen syndrome), με άλλα λόγια το σύνολο των συμπτωμάτων που αναφέρονται παραπάνω, μιμείται σε μεγάλο βαθμό μία ευρεία γκάμα νευρολογικών, ψυχιατρικών και συμπεριφορικών διαταραχών, όπως ο αυτισμός, η ΔΕΠΥ, η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη κ.ά. Πολλά παιδιά που διαγιγνώσκονται με αυτές τις διαταραχές, χωρίς να τις έχουν πραγματικά, μπαίνουν σε φαρμακευτική αγωγή και άλλες ιδιαίτερα κοστοβόρες επεμβατικές διαδικασίες με σκοπό τον έλεγχο των συμπτωμάτων τους.

Επειδή όμως η σχέση τους με την οθόνη παραμένει ανέπαφη, η βελτίωση που παρατηρείται είναι μικρή αν όχι ανύπαρκτη.

Θα πάρει κάποιο καιρό ώστε η επιστημονική κοινότητα να καταφέρει να αποδώσει τη ραγδαία αύξηση των (λανθασμένων) αυτών διαγνώσεων στη χρήση οθονών, καθώς προέχει η ευημερία της βιομηχανίας και της οικονομίας, όπως γίνεται συνήθως.

Για την Dunckely, η σύνδεση δε θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη.

Στο μεσοδιάστημα λοιπόν, εμείς οι γονείς, τί πρέπει να κάνουμε; Ξεκινήστε παρατηρώντας το παιδί σας.

Παρατηρήστε το παιδί σας

Αναρωτηθείτε λοιπόν:

• Το παιδί σας μοιάζει εκνευρισμένο συχνά;
• Επαναστατεί για πράγματα και καταστάσεις μικρής σημασίας;
• Εκρήγνυται χωρίς όριο;
• Έχει γίνει περισσότερο αντιδραστικό, ανυπάκουο ή ανοργάνωτο;
• Είναι ευερέθιστο όταν του λέτε ότι ήρθε η ώρα να κλείσει την οθόνη;
• Έχετε παρατηρήσει τις κόρες των ματιών του να διογκώνονται μετά τη χρήση της οθόνης;
• Δυσκολεύεται να κάνει οπτική επαφή μαζί σας μετά την παραμονή του στην οθόνη ή γενικώς;
• Θα λέγατε ότι το παιδί σας ελκύεται έντονα από τις οθόνες;
• Νιώθετε ποτέ ότι το παιδί σας δεν είναι όσο ευτυχισμένο θα έπρεπε να είναι ή όσο ευτυχισμένο θα μπορούσε να είναι;
• Ότι το παιδί σας δεν απολαμβάνει κάποιες δραστηριότητες όσο τις απολάμβανε παλαιότερα;
• Δυσκολεύεται στο να κάνει νέους φίλους ή να κρατάει τους υπάρχοντες εξαιτίας της ανώριμης συμπεριφοράς του;
• Ανησυχείτε ότι τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας έχουν μειωθεί τελευταία;
• Ή ότι τα ενδιαφέροντά του κυμαίνονται κυρίως γύρω από τις οθόνες;
• Νιώθετε ότι η δίψα του για μάθηση και η περιέργειά του για τον κόσμο έχει εκλείψει;
• Πέφτουν οι βαθμοί του στο σχολείο; Ή δεν αποδίδει σύμφωνα με τις δυνατότητές του και δεν έχετε εντοπίσει τον λόγο;
• Σάς έχουν συστήσει ειδικοί να ελέγξετε αν το παιδί σας έχει ΔΕΠΥ, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη ή διαταραχές άγχους χωρίς να υπάρχει οικογενειακό ιστορικό;
• Έχετε λάβει αντικρουόμενες διαγνώσεις από διαφορετικούς ειδικούς;
• Έχει το παιδί σας μία προϋπάρχουσα κατάσταση όπως αυτισμό ή ΔΕΠΥ των οποίων οι εκδηλώσεις μοιάζει να χειροτερεύουν;
• Μοιάζει το παιδί σας να είναι φορτισμένο ή κουρασμένο και να μη μπορεί να κοιμηθεί; Ή κοιμάται, αλλά δε νιώθει ξεκούραστο;
• Βλέπετε το παιδί σας να κλίνει προς την τεμπελιά και να έχει μειωμένη προσοχή στη λεπτομέρεια;
• Θα περιγράφατε το παιδί σας αγχωμένο χωρίς να μπορείτε να υποδείξετε ξεκάθαρους λόγους για αυτό;

Αν ισχύει κάτι από τα παραπάνω, αξίζει να αναρωτηθείτε αν η παραμονή του στην οθόνη χρειάζεται επανεξέταση.

Η αποχή των 3 εβδομάδων

Το βιβλίο συστήνει την αποχή τριών εβδομάδων από την οθόνη, αν παρατηρήσετε κάποια από τα προαναφερόμενα συμπτώματα, ώστε να αξιολογήσετε αν με την αποχή αυτά υποχωρούν. Αν υποχωρούν, μπορείτε να συνεχίσετε την αποχή για όσο χρόνο θεωρείτε ότι χρειάζεται, ή επ’αόριστον, ή να εισάγετε ξανά δειλά δειλά την οθόνη στη ζωή του παιδιού, παρατηρώντας αν τα συμπτώματα θα εμφανιστούν ξανά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, επανεμφανίζονται, αν το παιδί επιστρέψει στα προηγούμενα όρια, άρα πρέπει να κάνετε τις απαραίτητες επεμβάσεις στη διαχείριση του χρόνου στην οθόνη.

Αισίως, αναφέρει ότι παρόλο που τα παιδιά αντιδρούν έντονα στην αρχή, είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα σταματούν να ζητούν τις οθόνες, καθώς η ζωή τους βελτιώνεται σε πολλά επίπεδα.

Οι γονείς όμως πρέπει να είναι προετοιμασμένοι, καθώς θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν την αποδοκιμασία του περίγυρού τους, το βασικό επιχείρημα του οποίου είναι ότι τα παιδιά πρέπει να ζουν στην εποχή τους, και να ζουν όπως όλα τα άλλα παιδιά, καθώς κινδυνεύουν να αποστασιοποιηθούν σε διαφορετική περίπτωση. Το αντίθετο ισχύει όμως. Τα παιδιά που δεν απομονώνονται στην οθόνη είναι πιο ικανά να συσχετιστούν με τους γύρω τους. Κάνουν πιο εύκολα φιλίες και τις διατηρούν, και αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο και στη ζωή τους γενικότερα.

Τώρα, για την ικανότητα των οθονών να εξασφαλίζουν ελεύθερο χρόνο για τους γονείς, που είναι και ο κύριος λόγος υπέρβασης των ορίων στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι όσο τα παιδιά είναι ελεύθερα να εξερευνήσουν τον κόσμο χωρίς εμπόδια, τόσο πιο ικανά είναι να βασιστούν στον εαυτό τους και να περνούν χρόνο ευχάριστα ανεξάρτητα από εμάς. Σε μία αποχή από τις οθόνες, μπορεί να χρειαστεί να είμαστε κοντά τους μόνο τις πρώτες λίγες μέρες, προκειμένου να τα βοηθήσουμε να εγκλιματιστούν στη νέα κατάσταση, δε θα χρειαστεί όμως η ανάμιξή μας στον ίδιο βαθμό στη συνέχεια.

Το ζήτημα της ασφαλούς χρήσης οθονών είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Το σύνδρομο ηλεκτρονικής οθόνης, έχει τη δύναμη να υπονομεύσει τις προσπάθειές μας να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας θετικά. Γι’αυτό και το Parenting.gr αφιερώνει μία κεντρική κατηγορία στις οθόνες, προσβάσιμη από την κεντρική σελίδα: ‘ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ.’

Μέσα από αυτή, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από το θέμα, τρόπους που μπορείτε να το χειριστείτε ώστε να βρείτε τη χρησή τομή για την οικογένειά σας, και εργαλεία θετικής διαπαιδαγώγησης που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε με τα παιδιά σας.

Ας έχουμε λοιπόν όλοι τα μάτια μας ανοιχτά, γιατί μία φαινομενικά άκακη μορφή ψυχαγωγίας για τα παιδιά μας (και για εμάς) ενέχει πραγματικούς κινδύνους.