25 Δεκεμβρίου 2023
Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στο πένθος της οικογένειας
Ανάγνωση σε 2,5′
Η είδηση του θανάτου ενός αγαπημένου μας προσώπου και η περίοδος πένθους που ακολουθεί, συνοδεύεται εκτός των άλλων και από αμηχανία στη σχέση μας με τα παιδιά.
Είναι σημαντικό όμως να καταλάβουμε ότι τα παιδιά αισθάνονται τόσο την απώλεια όσο και το πένθος με το δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, που σχετίζεται κυρίως με την ηλικία και την ωριμότητά τους. Σε όποια ηλικία κι αν βρίσκονται έχουν ανάγκη να πονέσουν και να διαβούν μέχρι το τέλος το δύσκολο δρόμο που τους έτυχε.
Αυτό που οφείλουμε, λοιπόν, να κάνουμε εμείς οι μεγαλύτεροι είναι να προσπαθήσουμε να διαχειριστούμε τη δική μας θλίψη και συγχρόνως να δούμε τη θλίψη των παιδιών με τα δικά τους μάτια. Μόνο τότε θα τα στηρίξουμε ουσιαστικά και αποτελεσματικά.
Πώς “βλέπουν” τα παιδιά τον θάνατο;
Στην βρεφική και προνηπιακή ηλικία το παιδί δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου γιατί δυσκολεύεται να καταλάβει την έννοια της μονιμότητας σε μια κατάσταση. Καταλαβαίνει όμως την απώλεια του προσώπου και την θλίψη στο περιβάλλον του. Η περίοδος του πένθους το επηρεάζει έντονα και εκδηλώνει τη δική του θλίψη με μη λεκτική συμπεριφορά, όπως διαταραχές ύπνου, αλλαγές στις ώρες διατροφής, κλάματα και ευερέθιστες αντιδράσεις.
Στην προσχολική ηλικία το παιδί δεν αντιλαμβάνεται ακόμα την μονιμότητα του θανάτου. Πιστεύει ότι το άτομο που έχει αποχωριστεί ίσως ξαφνικά επιστρέψει. Επίσης, νομίζει ότι έχει την ικανότητα να “προκαλέσει” το θάνατο μέσα από τις σκέψεις ή τα λόγια του. Παιδιά της ηλικίας αυτής παρουσιάζουν συμπεριφορές παλινδρόμησης στα πλαίσια του πένθους, όπως νυχτερινή ενούρηση ή πιπίλισμα του δαχτύλου.
Στη σχολική ηλικία (6-12 ετών) το παιδί κατανοεί πλήρως τη μονιμότητα του θανάτου, όμως συχνά πιστεύει ότι αφορά μόνο στους άλλους. Συνήθως εμφανίζονται στη φάση του πένθους φοβίες, επιθετική συμπεριφορά, σκαμπανεβάσματα στη διάθεση και δυσκολίες στη μάθηση.
Στην εφηβική ηλικία το παιδί κατέχει πλήρως την έννοια του θανάτου και τη μονιμότητά του. Οι αντιδράσεις του εφήβου μπορεί να είναι ακραίες και κυμαίνονται από την έκδηλη ανάγκη για συμπαράσταση μέχρι την υιοθέτηση κυνικής στάσης, εξαιτίας ενός βαθύτερου φόβου να δείξει τα αληθινά συναισθήματά του. Οι αγχώδεις αντιδράσεις, ο αδικαιολόγητος θυμός, οι διατροφικές διαταραχές, η τάση απομόνωσης, η προκλητική συμπεριφορά, η μεγάλη θλίψη, η απαισιοδοξία και η σχολική αποτυχία είναι μερικές από τις αλλαγές στην ψυχολογία και τη ζωή του εφήβου που βιώνει πένθος.
Πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας;
Δίνουμε μεγάλη προσοχή στις σκέψεις και στην εκδήλωση των συναισθημάτων του παιδιού σχετικά με την απώλεια.
Ενθαρρύνουμε τέτοιες συζητήσεις και δεν προτρέπουμε το παιδί να σταματήσει πια να σκέφτεται το γεγονός. Κάτι τέτοιο θα σταματήσει βίαια τον κύκλο του πένθους μέσα του, με αποτέλεσμα να μην καταφέρει να ξεπεράσει ποτέ το τραύμα.
Απαντούμε με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα στις απορίες των παιδιών.
Συχνά, δεν είναι εύκολο για τους ενήλικες να διαχειριστούν οι ίδιοι τα συναισθήματά τους, οπότε οι συζητήσεις με τα παιδιά είναι πολύ δύσκολες. Φροντίζουμε λοιπόν να επεξεργαστούμε μέσα μας τις απαντήσεις, πολύ πριν τα παιδιά μάς εκφράσουν τις ερωτήσεις. Δεν φοβόμαστε τις λέξεις όσο σκληρές αν είναι για εμάς που τις εκφράζουμε. Δεν λέμε ψέματα.
Απευθυνόμαστε στα παιδιά μας με γνώμονα την ηλικία, την ωριμότητα και την προσωπικότητά τους.
Σε κάθε φάση, επιλέγουμε τις απαντήσεις που τα παιδιά μας μπορούν να καταλάβουν. Ειδικά στα πολύ μικρά παιδιά, περιοριζόμαστε σε ξεκάθαρες και σύντομες απαντήσεις στις απορίες τους. Αποφεύγουμε τις γενικές και αφηρημένες έννοιες (πχ η γιαγιά έγινε άγγελος, μας κοιτάζει ψηλά από τα αστέρια) γιατί τα παιδιά δεν είναι ακόμα ικανά να κατανοήσουν που τελειώνει το παραμύθι και πού ξεκινά η ζωή.
Πολλά παιδιά αισθάνονται ενοχές για την απώλεια ενός προσώπου, αφού νομίζουν ότι ευθύνονται προσωπικά.
Οι γονείς οφείλουν να διαβεβαιώσουν ότι τα παιδιά δεν φταίνε σε τίποτα. Η ανάπτυξη φοβιών για τα ίδια ή για τους άλλους είναι συνηθισμένη στα παιδιά που πενθούν. Εμείς φροντίζουμε να δημιουργήσουμε ένα περίβλημα ασφάλειας γύρω από τα παιδιά, επιβεβαιώνοντας με λόγια και πράξεις ότι τίποτα κακό δεν θα συμβεί.
Πρέπει τα παιδιά να συμμετέχουν στην κηδεία;
Η παράσταση των παιδιών στην κηδεία και στην ταφή, όταν είναι λίγο μεγαλύτερα, μετά τα 8-10, συνήθως τα βοηθά να καταλάβουν την απώλεια και να αποδεχθούν πιο εύκολα τη νέα κατάσταση. Ωστόσο, θα πρέπει να ρωτήσουμε το παιδί αν θέλει να συμμετέχει στην κηδεία και αν αρνηθεί, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να το πιέσουμε.